ශක්ති ජනක පාන හෙවත් 'Energy Drinks' වර්තමාන සමාජය තුළ, විශේෂයෙන්ම තරුණ පරම්පරාව අතර අතිශය ජනප්රිය පානයක් බවට පත්ව තිබේ. සාමාන්යයෙන් තේ හෝ කෝපි කෝප්පයක් පානය කරන විට අප ශරීරයට ලබා ගන්නේ කැෆේන් මාත්රාවක්, ජලය සහ කිරි ස්වල්පයක් වුවද, මෙම ශක්ති ජනක පාන තුළ ඊට වඩා සංකීර්ණ ද්රව්යයන් රැසක් අඩංගු වේ.
බොහෝ දෙනා මෙම පාන වර්ග කෙරෙහි යොමු වී ඇත්තේ දෛනික කටයුතු සඳහා අමතර ශක්තියක් ලබා ගැනීමේ අරමුණෙනි. මිනිසුන් අමතර ශක්තියක් අපේක්ෂා කිරීම නූතන ලෝකයට පමණක් සීමා වූවක් නොවන අතර, අතීතයේදී පවා මිනිසුන් කොකා කොළ (Coca leaves) සැපීම සහ බුලත් විට සැපීම වැනි ක්රම මගින් උත්තේජනයක් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කර ඇත. ජපානයේ කාර්යබහුල ව්යාපාරිකයන් ඉලක්ක කර ගනිමින් සහ තායිලන්තයේ නිර්මාණය වූ පාන වර්ග ආශ්රයෙන් වර්තමාන බටහිර ලෝකයේ ප්රචලිත 'Red Bull' වැනි පාන වර්ගවල මූලාරම්භය සිදුවී තිබේ.බලශක්ති පානයක අඩංගු ද්රව්ය දෙස බැලීමේදී එහි ප්රධාන වශයෙන්ම 'ටෝරින්' (Taurine) නම් ඇමයිනෝ අම්ලය අඩංගු බව දැකගත හැකිය. මෙය මුලින්ම ගවයෙකුගේ පිත (Ox bile) ආශ්රයෙන් සොයාගත් සංයෝගයක් බැවින් ඊට එම නම ලැබී ඇතත්, වර්තමානයේ එය කෘතිමව නිපදවනු ලබයි. ශරීරයේ ස්වභාවිකවම නිපදවෙන මෙම සංයෝගය ව්යායාම කිරීමෙන් පසුව ශරීරය තුළ ඉහළ යන බව සොයාගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත්, විද්යාත්මක පර්යේෂණවලට අනුව මෙම ටෝරින් මගින් ක්ෂණික ශක්තියක් හෝ විශාල උත්තේජනයක් ලැබෙන බවට ප්රමාණවත් සාක්ෂි ලැබී නොමැත. නමුත් විද්යාගාර පර්යේෂණවලදී සතුන්ගේ ආයු කාලය දීර්ඝ කිරීමට සහ සෛල වයසට යාම පාලනය කිරීමට ටෝරින්වලට හැකියාවක් ඇති බව නිරීක්ෂණය වී තිබේ. එසේ වුවද බලශක්ති පානයක් ලෙස ගැනීමේදී එයින් ලැබෙන ක්ෂණික ශක්තිය අවම මට්ටමක පවතී.
බලශක්ති පානවල බහුලව අඩංගු වන තවත් සංඝටකයක් වන්නේ විටමින් B කාණ්ඩයේ පෝෂකයි. මෙම විටමින් වර්ග මගින් ශරීරයට අමතර ශක්තියක් ලැබෙන බවට මතයක් පැවතියද, විද්යාත්මකව එය තහවුරු වී නොමැත. ඇත්ත වශයෙන්ම විටමින් B6 අධික මාත්රාවක් ශරීරගත වීම මගින් ස්නායු පද්ධතියට හානි සිදුවීමේ (Peripheral neuropathy) අවදානමක් පවා පැවතිය හැකිය. පර්යේෂකයන් විසින් සිදු කරන ලද අධ්යයනයකදී කැෆේන් අඩංගු බලශක්ති පානයක් සහ කැෆේන් ඉවත් කරන ලද බලශක්ති පානයක් සංසන්දනය කර ඇති අතර, එහිදී තහවුරු වී ඇත්තේ කැෆේන් නොමැති පානයෙන් කිසිදු ශක්ති ජනක බලපෑමක් ඇති නොවන බවයි. එනම්, මෙම පාන වර්ගවලින් ලැබෙන උත්තේජනයට ප්රධානතම හේතුව වන්නේ එහි අඩංගු කැෆේන් ප්රතිශතයයි.
ක්රීඩකයන් සහ ව්යායාම කරන්නන් සඳහා කැෆේන් මගින් යම් වාසිදායක තත්ත්වයක් ඇති කළ හැකි බව පිළිගත හැකි කරුණකි. විශේෂයෙන්ම කාබෝහයිඩ්රේට් සහ ප්රෝටීන් සමඟ කැෆේන් ලබා ගැනීම ඇතැම් ක්රීඩා සඳහා ඵලදායී විය හැක. සීනි රහිත (Sugar-free) පාන වර්ග තෝරා ගැනීම මගින් ශරීරයේ බර වැඩිවීම සහ දත් දිරායාම වැනි ගැටලු අවම කර ගත හැකි වුවද, බලශක්ති පාන දීර්ඝකාලීනව භාවිත කිරීම සෞඛ්ය ගැටලු රැසකට හේතු විය හැක. විශේෂයෙන්ම අධික රුධිර පීඩනය සහ හෘද ස්පන්දන වේගය අක්රමවත් වීම (Atrial fibrillation) වැනි අවදානම් තත්ත්වයන් මේ හරහා ඇති විය හැකිය. ඇතැම් අවස්ථාවලදී අධික ලෙස මෙම පාන වර්ග භාවිතය හෘදයාබාධ සහ ආඝාතය වැනි බරපතල තත්ත්වයන්ට ද හේතු විය හැක.
වෛද්ය විද්යාත්මක නිර්දේශයන්ට අනුව කුඩා දරුවන්ට සහ නව යොවුන් වියේ පසුවන දරුවන්ට බලශක්ති පාන ලබා දීමෙන් වැළකී සිටීම ඉතා වැදගත් වේ. එමෙන්ම හෘද රෝග ඇති පුද්ගලයන් ද මේවා භාවිතයේදී ඉතා කල්පනාකාරී විය යුතුය. සරලව ගත් කල, සාමාන්ය කෝපි කෝප්පයක් පානය කිරීමෙන් ලැබෙන කැෆේන් ප්රමාණයට සමාන ප්රමාණයක් හෝ ඊට වැඩි ප්රමාණයක් මෙම පාන වර්ගවල අඩංගු විය හැකි අතර, කෝපි හෝ තේ පානය කිරීම සෞඛ්යමය අතින් සහ මූල්යමය අතින් වඩාත් ආරක්ෂිත විකල්පයක් ලෙස සැලකේ. ශරීරයට අවශ්ය සැබෑ ශක්තිය ලබා ගැනීම සඳහා සුවදායී නින්දක් ලැබීම, පෝෂ්යදායී ආහාර වේලක් ගැනීම සහ ක්රමවත් ව්යායාමවල නිරත වීම වැනි ස්වභාවික ක්රම අනුගමනය කිරීම බලශක්ති පානවලට වඩා දීර්ඝකාලීන සෞඛ්ය සම්පන්න ප්රතිඵල ලබා දෙනු ඇත.
(ABC Science ඇසුරිනි)
