වර්තමාන සමාජයේ රූපලාවන්ය සහ සෞඛ්ය ක්ෂේත්රය තුළ කොලජන් (Collagen) අතිරේක භාවිතය පිළිබඳව විශාල කතාබහක් නිර්මාණය වී තිබේ. සමාජ මාධ්ය හරහා විවිධ අදහස් දක්වන පුද්ගලයින් සහ වෙළඳ දැන්වීම් මගින් නිරන්තරයෙන්ම මෙම අතිරේක ලබා ගැනීම සමේ පැහැපත් බවට සහ තරුණ පෙනුම රැක ගැනීමට අත්යවශ්ය බව පවසයි.
විශේෂයෙන්ම කාන්තාවන් ඉලක්ක කර ගනිමින් මෙම ප්රවර්ධන කටයුතු සිදුවන අතර, බොහෝ දෙනා මෙම අතිරේක සඳහා විශාල මුදලක් වැය කිරීමට පෙළඹී සිටිති. කෙසේ වෙතත්, මෙම ප්රවණතාවය පිටුපස ඇති විද්යාත්මක සත්යතාව සහ කොලජන් සැබවින්ම අපගේ ශරීරයට ක්රියා කරන ආකාරය පිළිබඳව නිවැරදි අවබෝධයක් ලබා ගැනීම වැදගත් වේ. මන්දයත්, කොලජන් යනු හුදෙක් සමේ පැහැපත් බව සඳහා පමණක් නොව, මිනිස් සිරුරේ සමස්ත ක්රියාකාරිත්වයටම බලපාන සංකීර්ණ ප්රෝටීනයකි.කොලජන් යනු අපගේ ශරීරයේ පවතින ප්රධානතම ප්රෝටීනයක් වන අතර එය ක්රියා කරන්නේ ශරීරයේ විවිධ කොටස් එකිනෙක බැඳ තබන සම්බන්ධක පටකයක් (Connective Tissue) ලෙසයි. අප සාමාන්යයෙන් සිතන්නේ කොලජන් සමට පමණක් වැදගත් වන බව වුවද, එය සිරුරේ අභ්යන්තර ඉන්ද්රියයන්, රුධිර නාල සහ සෛල එකිනෙක සම්බන්ධ කර තැබීමට අත්යවශ්ය කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. එපමණක් නොව, රුධිරය කැටි ගැසීමේ ක්රියාවලිය සඳහා අවශ්ය ව්යුහය සැපයීමට සහ සෛල අතර පණිවිඩ හුවමාරු කිරීමටද කොලජන් දායක වේ. එබැවින් කොලජන් යනු හුදෙක් සම පුරවා තබන අක්රිය ද්රව්යයක් නොව, සෛලීය ක්රියාකාරිත්වයට සෘජුවම බලපාන සක්රිය පටකයකි.
වයසට යාමත් සමඟ අපගේ සමේ ස්වභාවය වෙනස් වීමට ප්රධාන හේතුව වන්නේ කොලජන් නිෂ්පාදනය අඩාල වීමයි. අපගේ සමට යටින් පවතින 'ෆයිබ්රොබ්ලාස්ට්' (Fibroblasts) නම් සෛල මගින් කොලජන් නිපදවනු ලබයි. පුද්ගලයෙකු වයසට යත්ම මෙම ෆයිබ්රොබ්ලාස්ට් සෛල ප්රමාණය අඩු වන අතර, එමගින් නිපදවන කොලජන් ප්රමාණයද ක්රමයෙන් පහත වැටේ. මීට අමතරව, හිරු එළියට නිරාවරණය වීම (UV කිරණ), දුම්පානය සහ පෝෂණ ඌනතාවයන් වැනි බාහිර සාධක මගින්ද මෙම සෛල වලට හානි සිදුවී සමේ රැලි වැටීම් සහ වියපත් පෙනුමක් ඇති කරයි. විශේෂයෙන්ම මාංශ පේශි පටක දුර්වල වූ විට ඒවා වෙනුවට ඇතැම් විට කොලජන් ආදේශ වීම සිදු විය හැකි අතර, එය මාංශ පේශිවල ශක්තිය අඩු කිරීමටද හේතු විය හැක.
බොහෝ දෙනා වෙළඳපොලේ ඇති කොලජන් අතිරේක (Supplements) ලබා ගැනීම මගින් මෙම ගැටලුවට විසඳුම් සෙවීමට උත්සාහ කරති. නමුත් මෙහිදී පැන නගින ගැටලුව වන්නේ එම අතිරේක ශරීරයට කොතරම් දුරට අවශෝෂණය කරගත හැකිද යන්නයි. කොලජන් යනු විශාල අණුවක් වන අතර, එය ආහාර මාර්ගය තුළදී ජීර්ණය වීමේදී කුඩා කොටස් වලට කැඩී යා හැක. උදාහරණයක් ලෙස, ජෙලටින් (Gelatin) හෝ ජෙලි වැනි ආහාරවල කොලජන් අන්තර්ගත වුවද, ඉන් ශරීරයට අවශෝෂණය වන්නේ ඉතා සුළු ප්රතිශතයක් (ආසන්න වශයෙන් 10%ක් පමණ) පමණි. එබැවින් කොලජන් අඩංගු යැයි පවසන ආහාර හෝ අතිරේක ලබා ගත් පමණින් එය සෘජුවම සමේ තැන්පත් වී සම තරුණ වන බව සිතීම විද්යාත්මකව තහවුරු වී නොමැත.
කොලජන් නිෂ්පාදනය වැඩි කර ගැනීම සඳහා වඩාත් වැදගත් වන්නේ ශරීරයට අවශ්ය මූලික අමුද්රව්ය ලබා දීමයි. කොලජන් සෑදී ඇත්තේ ඇමයිනෝ අම්ල වලිනි. විශේෂයෙන්ම 'හයිඩ්රොක්සිප්රොලින්' (Hydroxyproline) සහ 'ප්රොලින්' (Proline) යන ඇමයිනෝ අම්ල කොලජන් නිෂ්පාදනයට අත්යවශ්ය වේ. පුදුමයට කරුණක් නම්, එළකිරි සහ කිරි ආශ්රිත නිෂ්පාදනවල මෙම ඇමයිනෝ අම්ල බහුලව අන්තර්ගත වීමයි. මස්, මාළු සහ බිත්තර වලද යම් ප්රමාණයකට කොලජන් තිබුණද, කිරිවල අඩංගු ඇමයිනෝ අම්ල ශරීරයට පහසුවෙන් අවශෝෂණය කරගත හැකි මට්ටමක පවතී. නිර්මාංශ පුද්ගලයින්ට මෙම අමුද්රව්ය ලබා ගැනීම තරමක් අභියෝගාත්මක විය හැකි වුවද, නිවැරදි පෝෂණ රටාවක් සහ විටමින් C වැනි පෝෂක ලබා ගැනීම මගින් කොලජන් නිෂ්පාදනය දිරිමත් කළ හැක.
ආහාර සහ අතිරේක වලට අමතරව, ශාරීරික ව්යායාම කොලජන් නිෂ්පාදනය කෙරෙහි ප්රබල බලපෑමක් ඇති කරයි. විශේෂයෙන්ම බර එසවීම හෝ ප්රතිරෝධී ව්යායාම (Resistance Exercise) මගින් මාංශ පේශිවලට සහ පටකවලට යම් පීඩනයක් එල්ල කරන විට, ශරීරය එයට ප්රතිචාර දක්වමින් නව පටක වර්ධනය කිරීමට පෙළඹේ. පටක ඇදීම සහ හැකිලීම මගින් ෆයිබ්රොබ්ලාස්ට් සෛල උත්තේජනය වී වැඩිපුර කොලජන් නිපදවීමට පටන් ගනී. එබැවින් මාංශ පේශි ශක්තිමත් කරන ව්යායාම වල නිරත වීම, හුදෙක් මාංශ පේශි වර්ධනයට පමණක් නොව, ශරීරයේ සම්බන්ධක පටකවල සෞඛ්යයටද හිතකර බලපෑමක් ඇති කරයි.
සමේ තරුණ බව රැක ගැනීම සඳහා මුහුණ සම්බාහනය කිරීම (Facial Massage) වැනි ක්රමවේදයන්ද වර්තමානයේ ජනප්රිය වී ඇත. "Gua Sha" වැනි උපකරණ භාවිතයෙන් මුහුණේ සම ඇදීම සහ පීඩනය යෙදීම මගින් යම් යාන්ත්රික උත්තේජනයක් ලබා දිය හැකි බව විශ්වාස කෙරේ. කෙසේ වෙතත්, මෙය කොතරම් දුරට කොලජන් නිෂ්පාදනයට දායක වේද යන්න පිළිබඳව ස්ථිර විද්යාත්මක සාක්ෂි තවමත් ප්රමාණවත් නොමැත. නමුත් ශරීරයේ අභ්යන්තර පටකවල සිදුවන යාන්ත්රික ආතතිය කොලජන් වර්ධනයට හිතකර බව පර්යේෂණ මගින් තහවුරු කර ඇති නිසා, මෙම ක්රමවේදයන්ගේ යම් සත්යතාවක් තිබිය හැකි බව අනුමාන කළ හැක.
කෙසේ වෙතත්, අපගේ සමේ ස්වභාවය සහ වයසට යාමේ ක්රියාවලියෙන් 60% - 70% පමණ තීරණය වන්නේ ජානමය සාධක මතයි. ඇතැම් පුද්ගලයින්ට උපතින්ම හොඳ සමක් හිමිව ඇති අතර, තවත් අයට පාරිසරික සාධක දැඩි ලෙස බලපායි. කොලජන් අතිරේක ගැන කරදර වීමට පෙර, සමට වැඩිපුරම හානි කරන හිරු එළියෙන් ආරක්ෂා වීම, දුම්පානයෙන් වැළකීම සහ පෝෂ්යදායී ආහාර වේලක් ලබා ගැනීම වඩාත් ප්රායෝගික විසඳුමයි. අතිරේක මගින් යම් සහායක් ලැබිය හැකි වුවද, සෞඛ්ය සම්පන්න ජීවන රටාවක් නොමැතිව හුදෙක් පෙති වර්ගයක් මත පමණක් යැපීමෙන් අපේක්ෂිත ප්රතිඵල ලබා ගත නොහැක.
(ABC Science ඇසුරිනි)