ෆෝන් එකේ කොම්පියුටරේ නිතර සිටීමෙන් වැළැ‍දෙන තිර විඩාව (Screen Fatigue)

 වර්තමාන ලෝකය තුළ, ඩිජිටල් තිර යනු අපගේ ජීවිතයෙන් වෙන් කළ නොහැකි අංගයක් බවට පත්ව තිබේ. උදෑසන අවදි කරන දුරකථනයේ සිට රාත්‍රියේ නින්දට යන තුරු පරිහරණය කරන ලැප්ටොප් පරිගණකය දක්වා තාක්ෂණය අපව වෙලාගෙන ඇත. එහෙත් මෙම පහසුව පිටුපස "තිර විඩාව" (Screen Fatigue) ලෙස හැඳින්වෙන නවීන සෞඛ්‍ය උවදුරක් වර්ධනය වෙමින් පවතී.

මෙය තවදුරටත් හුදු දෑස්වල වෙහෙසකර බවක් හෝ ගෙලෙහි වේදනාවක් පමණක් නොව, අධික ඩිජිටල් නිරාවරණය අපගේ මොළයේ ක්‍රියාකාරීත්වය වෙනස් කරන, අප සිතන, දැනෙන සහ අවධානය යොමු කරන ආකාරය ප්‍රතිනිර්මාණය කරන තත්ත්වයකි.

අපට ලැබෙන සෑම කෙටි පණිවිඩයක්, දැනුම්දීමක් (notification) සහ සමාජ මාධ්‍ය අනුචලනයක් (scroll) පාසාම මොළයේ 'සතුටුදායක' රසායනිකය ලෙස හැඳින්වෙන ඩොපමයින් (dopamine) සුළු ප්‍රමාණයක් නිදහස් කරයි. මෙම ක්‍රියාවලිය අපව නැවත නැවතත් දුරකථනය පරීක්ෂා කිරීමට, පණිවිඩ බැලීමට හෝ තවත් වීඩියෝවක් නැරඹීමට පොළඹවන ප්‍රතිලාභ චක්‍රයක් (reward loop) නිර්මාණය කරයි. කාලයත් සමඟ, මෙම නිරන්තර උත්තේජනය අපගේ අවධානය යොමු කිරීමේ කාල සීමාවන් කෙටි කරන අතර, එක් කාර්යයක් කෙරෙහි දීර්ඝ වේලාවක් අවධානය යොමු කිරීම අපහසු කරවයි. ස්නායු විද්‍යාඥයින් මෙය "ඩිජිටල් ඩොපමයින් යැපීම" (digital dopamine dependency) ලෙස හඳුන්වයි. නිරන්තරයෙන් අලුත් දේ අපේක්ෂා කරන අපගේ මොළය, සීනිවලට මෙන් මීළඟ දැනුම්දීම අපේක්ෂා කිරීමට පටන් ගනී. මෙය ඵලදායිතාවයට පමණක් නොව, මාර්ගගතව (offline) නොසිටින විට ඇතිවන නොසන්සුන් බව, කනස්සල්ල සහ කෝපය වැනි චිත්තවේගීය අසමතුලිතතාවයන්ට ද සෘජුවම බලපායි.

"තිර විඩාව" යන යෙදුම බොහෝ විට වෙහෙසට පත්, වියළි දෑස් සමඟ සම්බන්ධ වුවද, ගැටලුව ඊට වඩා ගැඹුරුය. දීර්ඝ කාලයක් තිර දෙස බලා සිටීම "පරිගණක දෘෂ්ටි සින්ඩ්‍රෝමය" (Computer Vision Syndrome - CVS) නම් තත්ත්වයට හේතු විය හැකි අතර, එය හිසරදය, දෘෂ්ටිය බොඳවීම සහ වැරදි ඉරියව් හේතුවෙන් ඇතිවන ගෙල හා උරහිස් වේදනාව වැනි රෝග ලක්ෂණ ඇති කරයි. ඊට අමතරව, තිරවලින් විමෝචනය වන අධි-ශක්ති නිල් ආලෝකය, නින්දට අත්‍යවශ්‍ය හෝමෝනය වන මෙලටොනින් (melatonin) නිපදවීම මර්දනය කරයි. මෙය ස්වභාවික නින්ද-අවදි චක්‍රයට බාධා පමුණුවන අතර, අක්‍රමවත් නින්ද කාලයත් සමඟ මතක ශක්තියට, මනෝභාවය නියාමනය කිරීමට සහ සංජානන ක්‍රියාකාරීත්වයට අහිතකර ලෙස බලපාමින්, සමස්ත මොළයේ සෞඛ්‍යයට දාම ප්‍රතික්‍රියාවක් ඇති කරයි.

ඊමේල්, චැට් සහ සමාජ මාධ්‍ය අතර නිරන්තරයෙන් එහා මෙහා යමින් බහු-කාර්යයන්හි (multitasking) නිරත වීම, අවධානය සහ සංවේදනය (empathy) හා සම්බන්ධ මොළයේ ප්‍රදේශවල අළු ද්‍රව්‍ය ඝනත්වය (grey matter density) අඩු කරන බව අධ්‍යයන මගින් පෙන්වා දී ඇත. සරලව කිවහොත්, අපගේ මොළය වැඩි තොරතුරු ප්‍රමාණයක් හැසිරවීමට අනුවර්තනය වෙමින් පවතින නමුත්, ඒ සඳහා ගැඹුරු සාන්ද්‍රණය සහ දිගුකාලීන මතකය කැප කිරීමට සිදුවී තිබේ. මෙම "තොරතුරු අධි බර" (information overload) තත්ත්වය, විශේෂඥයින් "මතුපිටින් ඉගෙනීම" (shallow learning) ලෙස හඳුන්වන සංසිද්ධියකට මඟ පාදයි. එනම්, අප තොරතුරු රඳවා තබා ගන්නවා වෙනුවට ඒවා මතුපිටින් පරිශීලනය කිරීමයි. මෙහි ප්‍රතිඵලය වන්නේ අපට අඩුවෙන් මතක තබා ගැනීම, අඩුවෙන් අවබෝධ කර ගැනීම සහ දේවල් වඩාත් මතුපිටින් සැකසීමයි.

මෙම භෞතික හා සංජානන පීඩනයට අමතරව, තිර විඩාව චිත්තවේගීය පිරිවැයක් ද උසුලයි. සමාජ මාධ්‍යවල දක්නට ලැබෙන නිමක් නැති සැසඳීම් සංස්කෘතිය ආත්ම අභිමානය හීන කරන අතර, "සැමවිටම සම්බන්ධ වී සිටීමේ" පීඩනය නිදන්ගත මානසික විඩාවක් (burnout) ඇති කරයි. තාක්ෂණය සතුරෙකු නොවුනත්, මෙහිදී සමබරතාවය ප්‍රධාන වේ. විශේෂඥයන් 20-20-20 රීතිය (සෑම මිනිත්තු 20 කට වරක්, අඩි 20 ක් දුරින් ඇති යමක් දෙස තත්පර 20 ක් බැලීම) අනුගමනය කිරීම නිර්දේශ කරයි. තිර පෙරහන් (screen filters) භාවිතයෙන් නිල් ආලෝක නිරාවරණය අඩු කිරීම, "තිර-රහිත" පැය කාලසටහන්ගත කිරීම සහ කියවීම, ඇවිදීම හෝ සරලව විවේකීව සිටීම වැනි නොබැඳි (offline) ක්‍රියාකාරකම් සඳහා සවිඥානිකව කාලය වෙන් කිරීම මගින් මොළයට අවශ්‍ය විවේකය ලබා දිය හැකිය.
(The Daily Guardian ඇසුරිනි)