මොරොක්කෝ භූමි කම්පාවට පෙර ආ අභිරහස් ආලෝකය ගැන විද්‍යඥයෝ මත පළ කරති

සිකුරාදා මොරොක්කෝවේ ඇති වූ රික්ටර් මාපක 6.8 ක භූමිකම්පාවට පෙර , වීඩියෝ දර්ශනයන්ගෙන් ග්‍රහණය කරගත්  “භූමිකම්පා ලයිට්” පිළිබඳ වාර්තාව ආන්දෝලනයට තුඩුදී තිබේ.
සමහර භූමිකම්පා වලට පෙර දක්නට ලැබෙන අමුතු ආලෝක සංසිද්ධිය දිගුකාලීන අභිරහසක් බව විද්‍යාඥයින් උපුටමින් පළව ඇති සීඑන්එන් වාර්තාවක දැක්වේ. ඒ සම්බන්ධ ඉතිහාසය සියවස් ගණනාවක් පුරාණ ග්‍රීසිය දක්වා දිව යන බවද කියැවේ.

විවිධ වර්ණවලින් යුත් දීප්තිමත් මෙම පිපිරීම්  , විද්‍යාඥයින් තුල දිගු කලක පටන්  ප්‍රහේලිකාවක් ඇති කිරීමට සමත් වී ඇත.  තවමත් ඒවාට හේතුව කුමක්ද යන්න පිළිබඳව එකඟතාවයක් නොමැත. නමුත් ඒවා "මායාවක් නොවන " බව එක්සත් ජනපද භූ විද්‍යා සමීක්ෂණ ආයතනයේ සේවය කළ විශ්‍රාමික භූ භෞතික විද්‍යාඥයෙකු වන ජෝන් ඩර් පැවසීය.

“භූමිකම්පා ලයිට් (EQL) දැකීමේ හැකියාව අඳුර සහ වෙනත් හිතකර සාධක මත රඳා පවතී” යැයි ඔහු විද්‍යුත් පණිවුඩයකින් පැහැදිලි කළේය.

ඔහු පැවසුවේ මෑත කාලයේ මොරොක්කෝව විසින් අන්තර්ජාලය හරහා බෙදාගත් වීඩියෝව , 2007 පේරු රාජ්‍යයේ පිස්කෝ හි ඇති වූ භූමිකම්පාවකදී ආරක්ෂක කැමරාවලට හසු වූ භූමිකම්පා ආලෝකයට සමාන බවයි.

මෙම සංසිද්ධිය අධ්‍යයනය කර ඇති පේරු හි Universidad Nacional Mayor de San Marcos හි භෞතික විද්‍යා මහාචාර්ය Juan Antonio Lira Cacho පැවසුවේ, ජංගම දුරකථන වීඩියෝ සහ ආරක්ෂක කැමරා තුලින් භූමිකම්පා ආලෝකයන් අධ්‍යයනය කිරීම පහසු කර ඇති බවයි.

භූමිකම්පා ආලෝකය විවිධ ආකාර ගනී

පෘථිවි භූ භෞතික විද්‍යාව පිළිබඳ විශ්වකෝෂයේ 2019 සංස්කරණයේ ඇති පරිච්ඡේදයකට අනුව භූමිකම්පා ආලෝකයට විවිධ ආකාර කිහිපයක් ගත හැකි බව සදහන් වෙයි.

ඇතැම් අවස්ථාවල, එම ආලෝකය සාමාන්‍ය අකුණු වලට සමාන විය හැකිය, නැතහොත් ඒවා ධ්‍රැවීය අරුණාලෝකයට සමාන වායුගෝලයේ දීප්තිමත් පටියක් මෙන් විය හැකිය. තවත් විටෙක ඒවා අහසේ පාවෙන දිලිසෙන ගෝලවලට සමාන වේ. ඒවා පොළව මත දිවෙන කුඩා ගිනිදැල් හෝ  පොළවෙන් මතුවන විශාල ගිනිදැල් මෙන් දිස් විය හැක.

2008 සිචුවාන් භූමිකම්පාවට සුලු මොහොතකට පෙර ගත් වීඩියෝවක් තුලින් අහසේ පාවෙන දීප්තිමත් වලාකුළු දැක ගත හැකි වෙයි .

භූමිකම්පා ආලෝකයන් වඩාත් හොඳින් අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා, ඩෙර් සහ ඔහුගේ සගයන් 1600 දක්වා දිවෙන ඇමරිකානු සහ යුරෝපීය භූමිකම්පා 65 ක් පිළිබඳ තොරතුරු රැස් කළහ. ඔවුන් 2014 සඟරාවේ Seismological Research Letters හි පළ කළ වාර්ථාවක අධ්‍යන තොරතුරු බෙදා ගත්හ.

පර්යේෂකයන් සොයාගෙන ඇත්තේ අධ්‍යයනය කරන ලද EQL සිදුවීම්වලින් 80% ක් පමණ රික්ටර් මාපක 5.0 ට වඩා වැඩි භූමිකම්පා තුලින් නිරීක්ෂණය වූ බවයි. බොහෝ අවස්ථාවන්හීදී, මෙම සංසිද්ධිය භූ කම්පන සිදුවීමට ටික වේලාවකට පෙර හෝ අතරතුර නිරීක්ෂණය වූ අතර, එය භූමිකම්පා කේන්ද්‍රයේ සිට කිලෝමීටර් 600ක් (සැතපුම් 372.8ක්) ඉහළට දිස් විය.

 විශේෂයෙන් බලවත් භූ කම්පන ඇතිවීමට ඉඩ ඇත්තේ භූ කම්පන තැටි හමුවන ප්‍රදේශ දිගේ හෝ ඒ ආසන්නයේ ය. කෙසේ වෙතත්, 2014 අධ්‍යයනයෙන් හෙළි වූයේ දීප්තිමත් සංසිද්ධිවලට සම්බන්ධ භූමිකම්පාවලින් අතිමහත් බහුතරයක් ඒවායේ මායිම්වල නොව භූ තැටි තුළ සිදු වූ බවයි.

එපමණක් නොව, භූමිකම්පා විදුලි ධාරාවන් ඇති වීමට ඉඩ ඇත්තේ ඉරිතැලීම් නිම්නවල හෝ ඒ ආසන්නයේ බවද සොයා ගෙන ඇත.

භූමිකම්පා ලයිට් ඇති විය හැකි හේතු

ඩර්ගේ සහයකයෙකු සහ සැන් ජෝස් විශ්ව විද්‍යාලයේ අනුබද්ධ මහාචාර්යවරයෙකු වන සහ නාසා ඒම්ස් පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයේ හිටපු පර්යේෂක ෆ්‍රීඩ්මන් ෆ්‍රොයිඩ් විසින් භූමිකම්පා ආලෝකයන් සඳහා එක් න්‍යායක් ඉදිරිපත් කර ඇත.

Freund පැහැදිලි කළේ පාෂාණවල ස්ඵටිකවල යම් යම්  අපද්‍රව්‍ය, යාන්ත්‍රික ආතතියට ලක් වූ විට ඒවා ක්ෂණිකව බිඳී විදුලිය නිපදවන බවයි.

රොක් යනු පරිවාරකයක් වන අතර එය යාන්ත්‍රිකව ආතතියට පත් වූ විට අර්ධ සන්නායකයක් බවට පත්වන බව ද ඔහු පැවසීය.

භූමිකම්පාවලට පෙර, විශාල පාෂාණ පරිමාවන් ආතතියට ලක්වන අතර එය කණිකා සහා ඛනිජ ද්‍රව්‍ය එකිනෙකට සාපේක්ව මාරු වීමට හේතු වන බවද," ඔහු තවදුරටත් පැවසීය.

භූමිකම්පා ආලෝකයට හේතුව කුමක්ද යන්න පිළිබඳව ඇති වෙනත් න්‍යායක් ලෙස ,   පාෂාණ සහ රේඩෝන් විකාශනය කැඩී යාමෙන් නිපදවන ස්ථිතික විදුලිය දැක්විය හැකිය.

මේ වන විට භූමිකම්පා ආලෝකයන් ඇති කරන යාන්ත්‍රණය පිළිබඳව භූ කම්පන විද්‍යාඥයින් අතර සම්මුතියක් නොමැති අතර විද්‍යාඥයින් තවමත් මෙම පිපිරීම්වල අබිරහස  විසදීමට උත්සාහ කරමින් සිටිති.

(සීඑන්එන් ඇසුරිනි)