සූත්‍ර මිල උච්ඡාවචනය වුවද ඉන්ධන මිල මාස 4ක් තිස්සේ වෙනස් නොවීම පහදයි

2024 දෙසැම්බර් මාසයේ සිට, 92 ඔක්ටේන් පෙට්‍රල් සහ ඔටෝ ඩීසල් වල වෙළඳපොළ මිල ගණන් පිළිවෙලින් ලීටරයකට රුපියල් 309 සහ රුපියල් 286 ලෙස ස්ථාවරව පවතී. 2025 ජනවාරි සිට මාර්තු දක්වා කාලය තුළ සූත්‍ර මිලෙහි උච්ඡාවචනය වීම් සිදු වුවද මෙම මිල ගණන් වෙනස් වී නොමැත.

පබ්ලික් ෆිනෑන්ස්.එල්කේ ඉන්ධන මිල ට්‍රැකර් වාර්තාවට අනුව, 92 ඔක්ටේන් පෙට්‍රල් වල සූත්‍ර මිල ජනවාරි මාසයේ ලීටරයකට රුපියල් 298.85 සිට මාර්තු මාසය වන විට රුපියල් 310.14 දක්වා ඉහළ ගොස් ඇත. මෙය සමස්තයක් ලෙස ලීටරයකට රුපියල් 11.29ක ඉහළ යාමකි. මෙම වෙනස්වීම හේතුවෙන් ජනවාරි මාසයේදී සූත්‍ර මිල වෙළඳපොළ මිලට වඩා රුපියල් 10.15ක් අඩු වුවද, මාර්තු මාසය වන විට එය වෙළඳපොළ මිලට වඩා රුපියල් 1.14කින් ඉහළ ගොස් ඇත. දැන් වෙළඳපොළ මිල සූත්‍ර මිලෙහි 2% පරාසය තුළ පවතින බැවින්, මෙම මිල දෙක අතර යම් අනුකූලතාවයක් පවතින බව පෙනී යයි


මේ අතර, ඔටෝ ඩීසල් වල වෙළඳපොළ මිල, පෙබරවාරි මාසයේදී සූත්‍ර මිලට වඩා රුපියල් 2.14ක් අඩු වුවද, දැන් එය සූත්‍ර මිලට වඩා රුපියල් 4.16කින් ඉහළ ගොස් ඇත. මෙම වෙනස සිදු වී ඇත්තේ සූත්‍ර මිල පෙබරවාරි මාසයේ ලීටරයකට රුපියල් 288.14 සිට මාර්තු මාසයේ රුපියල් 281.84 දක්වා අඩු වීම හේතුවෙන් වන අතර, වෙළඳපොළ මිල වෙනස් නොවී පැවතීම නිසාය. පෙට්‍රල් මෙන්ම, ඔටෝ ඩීසල් මිල ගණන්ද සූත්‍ර මිලෙහි 2% පරාසය තුළ පවතින බැවින්, මිල අනුකූලතාවයක් පිළිබිඹු කරයි.

2024 දෙසැම්බර් මාසයේ සිට මේ දක්වා මාස හතරක කාලයක් තුළ ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්ධන මිල ස්ථාවරව පැවතීම, විශේෂයෙන් ජාත්‍යන්තර වෙළඳපොළේ තෙල් මිල උච්ඡාවචනයන් මධ්‍යයේ සැලකිය යුතු කරුණකි. මෙම කාලය තුළ ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාව (Ceylon Petroleum Corporation - CPC) සහ ලංකා ඉන්දියන් ඔයිල් සමාගම (LIOC) විසින් තෙල් මිල ගණන් වෙනස් කිරීමක් සිදු කර නොමැත.
මෙම ස්ථාවරත්වය පවත්වාගෙන යාමට හේතු වූ ප්‍රධාන සාධක කිහිපයක් හඳුනාගත හැකිය:
1. සූත්‍ර මිල ක්‍රමවේදය
ශ්‍රී ලංකාව තුළ හඳුන්වා දී ඇති ඉන්ධන මිල සූත්‍රය යටතේ, ආනයනික තෙල් මිල, ගබඩා කිරීමේ පිරිවැය, බෙදාහැරීමේ වියදම්, ආනයන බදු සහ වෙනත් අදාළ සාධක සැලකිල්ලට ගෙන මිල ගණන් නිර්ණය කෙරේ. මෙම සූත්‍රය මගින් මිල ගණන් නිර්ණය කිරීමේදී, 2% ක පරාසයක් තුළ මිල වෙනස්වීම් සිදු නොවන්නේ නම්, මිල සංශෝධනය කිරීමේ අවශ්‍යතාවයක් නොමැති බව පිළිගැනේ.
ජනවාරි මාසයේදී පෙට්‍රල් සූත්‍ර මිල වෙළඳපොළ මිලට වඩා රුපියල් 10.15ක් අඩු වුවද, මාර්තු මාසය වන විට එය රුපියල් 1.14කින් වැඩි වී ඇත. නමුත් මෙම වෙනස 2% පරාසය තුළ පවතින බැවින්, මිල සංශෝධනය කිරීමේ අවශ්‍යතාවයක් මතු වී නොමැත.
2. ජාත්‍යන්තර තෙල් මිල උච්ඡාවචනය
ජාත්‍යන්තර වෙළඳපොළේ ඛනිජ තෙල් මිල ගණන් මෙම කාලසීමාව තුළ විවිධ උච්ඡාවචනයන්ට ලක් වී ඇත. විශේෂයෙන් මැද පෙරදිග ප්‍රදේශයේ ආරක්ෂක ගැටලු, OPEC+ සංවිධානයේ නිෂ්පාදන සීමා කිරීම් සහ ගෝලීය ආර්ථික ප්‍රවණතා මෙම උච්ඡාවචනයන්ට හේතු වී ඇත.
එහෙත්, මෙම ජාත්‍යන්තර වෙනස්වීම් සාපේක්ෂව මධ්‍යස්ථ මට්ටමක පැවතීමත්, ශ්‍රී ලංකා රුපියලේ විනිමය අනුපාතිකය යම් ස්ථාවරත්වයකට පත්වීමත් හේතුවෙන්, දේශීය මිල ගණන් කෙරෙහි එහි බලපෑම සීමිත වී ඇති බව පෙනේ.
3. බදු ප්‍රතිපත්ති
ඉන්ධන මිල ගණන් නිර්ණය කිරීමේදී රජයේ බදු ප්‍රතිපත්ති වැදගත් සාධකයක් වේ. ලීටරයකට අය කරන බදු ප්‍රමාණය නිශ්චිත මුදලක් ලෙස පවත්වාගෙන යාම හරහා, ජාත්‍යන්තර මිල උච්ඡාවචනය වුවද, පාරිභෝගිකයින්ට ස්ථාවර මිලක් ලබා දීමට රජයට හැකියාව ලැබී ඇත.
මෙම කාලය තුළ ලීටරයකට අය කරන බදු ප්‍රමාණය සංශෝධනය නොකිරීම හේතුවෙන්, සමස්ත සිල්ලර මිල ස්ථාවරව පවත්වාගැනීමට හැකි වී ඇත.

ඉන්ධන වර්ග අනුව මිල විශ්ලේෂණය

92 ඔක්ටේන් පෙට්‍රල් වල සූත්‍ර මිල උච්ඡාවචනය පහත පරිදි වේ:

ජනවාරි 2025: ලීටරයකට රුපියල් 298.85
පෙබරවාරි 2025: මිල නොදන්වා ඇත
මාර්තු 2025: ලීටරයකට රුපියල් 310.14

මෙම කාලය තුළ සමස්ත වෙනස ලීටරයකට රුපියල් 11.29ක් වේ. එහෙත්, වෙළඳපොළ මිල ලීටරයකට රුපියල් 309 ලෙස ස්ථාවරව පැවතීම හේතුවෙන්, ජනවාරි මාසයේදී වෙළඳපොළ මිල සූත්‍ර මිලට වඩා රුපියල් 10.15ක් වැඩි වූ අතර, මාර්තු මාසය වන විට එය සූත්‍ර මිලට වඩා රුපියල් 1.14ක් අඩු වී ඇත.
එනම්, ජනවාරි මාසයේදී පාරිභෝගිකයින් ලීටරයකට වඩා වැඩිපුර රුපියල් 10.15ක් ගෙවූ නමුත්, මාර්තු මාසය වන විට සූත්‍ර මිල ඉක්මවා ගිය නිසා, දැන් පාරිභෝගිකයින් ලීටරයකට රුපියල් 1.14ක් අඩුවෙන් ගෙවන බව පෙනේ.

ඔටෝ ඩීසල් වල සූත්‍ර මිල උච්ඡාවචනය පහත පරිදි වේ:

ජනවාරි 2025: මිල නොදන්වා ඇත
පෙබරවාරි 2025: ලීටරයකට රුපියල් 288.14
මාර්තු 2025: ලීටරයකට රුපියල් 281.84

මෙම කාලය තුළ පෙබරවාරි සිට මාර්තු දක්වා සූත්‍ර මිල ලීටරයකට රුපියල් 6.30කින් අඩු වී ඇත. වෙළඳපොළ මිල ලීටරයකට රුපියල් 286 ලෙස ස්ථාවරව පැවතීම හේතුවෙන්, පෙබරවාරි මාසයේදී වෙළඳපොළ මිල සූත්‍ර මිලට වඩා රුපියල් 2.14ක් අඩු වූ අතර, මාර්තු මාසය වන විට එය සූත්‍ර මිලට වඩා රුපියල් 4.16ක් වැඩි වී ඇත.
ඔටෝ ඩීසල් සඳහා, පෙබරවාරි මාසයේදී පාරිභෝගිකයින් ලීටරයකට රුපියල් 2.14ක් අඩුවෙන් ගෙවූ නමුත්, මාර්තු මාසය වන විට සූත්‍ර මිල අඩු වීම නිසා, දැන් පාරිභෝගිකයින් ලීටරයකට රුපියල් 4.16ක් වැඩිපුර ගෙවන බව පෙනේ.

2022 වසරේ ශ්‍රී ලංකාව ආර්ථික අර්බුදයකට මුහුණ දුන් අවස්ථාවේ හඳුන්වා දෙන ලද ඉන්ධන මිල සූත්‍රය, රටේ ඉන්ධන මිල ක්‍රමය විනිවිදභාවයකින් යුතුව ක්‍රියාත්මක කිරීමට උත්සාහයක් ලෙස සැලකිය හැකිය. මෙම සූත්‍රය මගින් ජාත්‍යන්තර වෙළඳපොළ මිල, විනිමය අනුපාතික සහ වෙනත් අදාළ සාධක මත පදනම්ව මිල ගණන් නිර්ණය කිරීමට අපේක්ෂා කෙරේ.
කෙසේ වෙතත්, ප්‍රායෝගිකව මිල සංශෝධනය කිරීමේදී, පහත සාධක සැලකිල්ලට ගනී:

2% පරාසය: සූත්‍ර මිල හා වෙළඳපොළ මිල අතර වෙනස 2% ට වඩා අඩු නම්, මිල සංශෝධනයක් අවශ්‍ය නොවේ.
ක්‍රියාත්මක කිරීමේ ප්‍රමාදයන්: සූත්‍ර මිල ගණනය කිරීමෙන් පසුව, එය ක්‍රියාවට නැංවීමට යම් පරිපාලනමය ප්‍රමාදයන් සිදු විය හැකිය.
දේශපාලන තීරණ: සමහර අවස්ථාවල, සූත්‍ර මිල සංශෝධනය කළ යුතු වුවද, දේශපාලනික හේතූන් මත එය ප්‍රමාද කිරීමට හෝ අත්හිටුවීමට හැකියාව ඇත.

වත්මන් තත්ත්වය අනුව, 92 ඔක්ටේන් පෙට්‍රල් සඳහා සූත්‍ර මිල ලීටරයකට රුපියල් 310.14ක් වන අතර, වෙළඳපොළ මිල රුපියල් 309කි. වෙනස ලීටරයකට රුපියල් 1.14ක් හෙවත් 0.37%ක් පමණි. මෙය 2% පරාසය තුළ පවතින බැවින්, මිල සංශෝධනය කිරීමේ අවශ්‍යතාවයක් නොමැත.
එසේම, ඔටෝ ඩීසල් සඳහා සූත්‍ර මිල ලීටරයකට රුපියල් 281.84ක් වන අතර, වෙළඳපොළ මිල රුපියල් 286කි. වෙනස ලීටරයකට රුපියල් 4.16ක් හෙවත් 1.48%ක් පමණි. මෙයද 2% පරාසය තුළ පවතින බැවින්, මිල සංශෝධනය කිරීමේ අවශ්‍යතාවයක් නොමැත.
කලාපීය තත්ත්වය සමඟ සංසන්දනය
කලාපීය රටවල් සමඟ සංසන්දනය කිරීමේදී,
ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්ධන මිල ගණන් මධ්‍යස්ථ මට්ටමක පවතින බව පෙනේ. 2025 මාර්තු මාසය වන විට:

ඉන්දියාව: 92 ඔක්ටේන් පෙට්‍රල් ලීටරයකට රුපියල් 340ක් පමණ වන අතර, ඔටෝ ඩීසල් ලීටරයකට රුපියල් 310ක් පමණ වේ.
පකිස්තානය: 92 ඔක්ටේන් පෙට්‍රල් ලීටරයකට රුපියල් 330ක් පමණ වන අතර, ඔටෝ ඩීසල් ලීටරයකට රුපියල් 320ක් පමණ වේ.
බංග්ලාදේශය: 92 ඔක්ටේන් පෙට්‍රල් ලීටරයකට රුපියල් 350ක් පමණ වන අතර, ඔටෝ ඩීසල් ලීටරයකට රුපියල් 325ක් පමණ වේ.
නේපාලය: 92 ඔක්ටේන් පෙට්‍රල් ලීටරයකට රුපියල් 360ක් පමණ වන අතර, ඔටෝ ඩීසල් ලීටරයකට රුපියල් 340ක් පමණ වේ.

ඉහත සංසන්දනයෙන් පෙනී යන්නේ, ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්ධන මිල ගණන් කලාපීය රටවල මිල ගණන්වලට සාපේක්ෂව අඩු මට්ටමක පවතින බවයි. මෙයට ප්‍රධාන හේතුවක් වන්නේ, ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් ඉන්ධන සඳහා ප්‍රමාණවත් බදු සහන ලබා දීමයි.

මාස හතරක කාලයක් තිස්සේ ඉන්ධන මිල ස්ථාවරව පැවතීම ශ්‍රී ලංකාවේ පාරිභෝගිකයින්ට සහන ලබා දී ඇති බව පෙනේ. කෙසේ වෙතත්, ජාත්‍යන්තර තෙල් මිල තවදුරටත් ඉහළ යන්නේ නම්, ඉදිරියේදී මිල සංශෝධනය කිරීමට සිදු විය හැකිය.
වත්මන් තත්ත්වය යටතේ, 92 ඔක්ටේන් පෙට්‍රල් මිල වැඩිවීමේ ප්‍රවණතාවක් පෙන්නුම් කරන අතර, ඔටෝ ඩීසල් මිල අඩුවීමේ ප්‍රවණතාවක් පෙන්නුම් කරයි. මෙම ප්‍රවණතා දිගටම පැවතුණහොත්, අනාගතයේදී පෙට්‍රල් මිල වැඩි කිරීමටත්, ඩීසල් මිල අඩු කිරීමටත් අවකාශය ඇත.
එහෙත්, ජාත්‍යන්තර අවිනිශ්චිතතා, විශේෂයෙන් මැද පෙරදිග ආරක්ෂක තත්ත්වය සහ OPEC+ සංවිධානයේ නිෂ්පාදන තීරණ, මෙම පුරෝකථනයන් වෙනස් කිරීමට හේතු විය හැකිය.